Nghĩ về “Kafka bên bờ biển“, tôi nghĩ đây là cuốn tiểu thuyết dấn thân, và những con người trong tiểu thuyết này là những con người dấn thân, từ Kafka, Nakata, hay Hoshino. Từ quá trình dấn thân ấy, can đảm bước ra khỏi vũng lầy của đời sống lặp lại đời thường, bước vào một chuyến phiêu lưu để làm hiện hình sự sống của bản thân, hay nói như Jean Paul-Sartre, rằng: “… con người trước hết tồn tại, đối diện với chính mình, khẳng định mình trong thế giới – và định nghĩa bản thân mình sau đó”.
Bản thân Kafka bị cha
mình nguyền rủa, “sẽ giết cha và ngủ với mẹ”, giống như lời nguyền giáng xuống
số phận tiền định của Oedipus trong bi kịch “Oedipus làm vua” của Sophocles thời
Hy Lạp cổ đại. Kafka, trên hành trình sống của mình, cố gắng trốn chạy khỏi
thuyết tất định ấy. Hành trình ấy vấp phải một quan niệm mà Oshima nói với
Kafka khi ở trong thư viện, về thế giới quan cơ bản của bi kịch cổ đại Hy Lạp,
khi con người không lựa chọn số phận, mà số phận lựa chọn con người. Còn
Aristotle, viết về nghệ thuật thi ca, cho rằng bản thân sự bi kịch mà con người
phải gánh chịu không xuất phát từ sự ngu dốt, xấu xa, lười biếng, những phẩm chất
tồi tệ của một con người, mà bắt nguồn từ chính phẩm hạnh, đạo đức của họ. Bản
thân Oedipus vướng vào bi kịch không phải vì chàng ngu ngốc hay bội bạc, mà xuất
phát bởi tình cảm yêu quý với cha mẹ của mình. Chính vì phẩm giá cho đi rồi nhận
lại điều cay đắng, nhân loại mới khóc thương cho bi kịch của Oedipus, chứ không
phải nụ cười hả hê thoáng chốc như thể đáng đời hay ác giả ác báo.
Quay lại với số phận
của Kafka, luôn có khoảng trắng không được lấp đầy, những câu hỏi không thể trả
lời được: bản thân Kafka có giết cha mình trong đêm mà lão Nakata giết chết
Johnnie Walker, và Miss Saeki có phải mẹ của Kafka hay không? Haruki Murakami
không đưa cho chúng ta một câu trả lời xác quyết như Sophocles. Nhưng dù sao,
dường như đáng kể nhất trong trường hợp của cả Oedipus hay Kafka, cả Sophocles
hay Murakami, điểm nhấn lớn nhất và cao cả nhất là thái độ của của mỗi nhân vật
trước cái bi kịch, cái số phận tất định của mình. Oedipus, khônh trốn chạy sự
thực, mà can đảm đối diện với sự thực, rằng mình đã giết cha, và lấy mẹ của
mình làm vợ. Bản thân Oedipus cũng có thể được nhìn nhận như một con người hiện
sinh: không cam chịu, không đầu hàng trước cái nghiệt ngã, không nệ vào lời
phán truyền của chư thần hay sợi chỉ ràng buộc số mệnh, mà luôn cố gắng vùng vẫy
hòng ra khỏi sự trói buộc ấy. Dù cho có thất bại, Oedipus vẫn không bao giờ là
kẻ bạc nhược, loay hoay trong sự bế tắc của dòng chảy cuộc đời, khi chàng quyết
định chuộc tội, chuộc lại tội ác vô thức của bản thân: chọc mù hai mắt và rời
khỏi ngai vua để cứu chuộc cho Thebes. Thông điệp sâu kín mà Sophocles gửi gắm
đến chúng ta: con người có thể không lựa chọn được số phận của bản thân, nhưng
có thể lựa chọn được cách sống và thái độ sống, sống sao cho nhân cách của mình
không bị thui chột đi, níu lại phẩm giá cũng như số phận, để bản thân không thực
sự trở thành trò đùa của tạo hoá.
Soi chiếu cuộc đời
Oedipus vào cuộc đời của Kafka, Kafka trước hết khẳng định cái tồn tại của
mình, khẳng định “cái đích thực”, cái bản thân của cậu bằng cách chạy xa khỏi
người cha, chạy khỏi một nguy cơ của lời nguyền, hay một khả năng được định sẵn
trong cuộc đời của cậu. Hành trình sống của Kafka tuồng như là sự khước từ câu
hỏi của triết học Hy Lạp cổ đại: “Con Người là gì?”, khi họ cố gắng định nghĩa
con người bằng hai chữ viết hoa, xem nó như khuôn vàng thước ngọc, một mực thước
lý tưởng và hết mực sống vì nó, sống vì cái khuôn mẫu toàn bích ấy. Hành trình
sống ấy dường như trả lời cho câu hỏi “Tôi là ai?”, tức là không tồn tại một mực
thước nào, mà cá nhân, chính là người định hình nên đời sống riêng của cuộc đời
họ. Bỏ nhà ra đi là một cách định hình, một cách tự tách mình khỏi số phận tiền
định. Khước từ cái được định sẵn, và dấn thân vào một hành trình mới mẻ, đó là
năng lượng liều lĩnh đầy tinh thần hiện sinh trong hành trình ra đi của Kafka:
hành trình không chỉ để chối bỏ sự hạn hẹp trong khuôn mẫu của số phận, mà còn
là hành trình trả lời cho ẩn số mẹ mình là ai, hành trình đi tìm cái “căn cước”
cho chính bản thân mình. Ngay cả khi đối diện với một khả thể, rằng bản thân
mình đã thực sự giết cha dù chỉ trong giấc mơ, bản thân đã thực sự ngủ với mẹ
và chị gái, dù là một khả thể mơ hồ, nhưng Kafka vẫn có suy nghĩ:
Giá như tôi có thể
xóa bỏ cái thằng tôi đây, ngay tại chỗ và ngay bây giờ! Tôi sẽ xem xét ý tưởng
này một cách nghiêm túc. Giữa bức tường cây dày đặc này, trên con đường không
ra đường này, nếu tôi ngừng thở, tôi sẽ lặng lẽ chôn vùi ý thức của mình vào
bóng tối, dòng máu đen màu bạo lực của tôi sẽ rỉ ra đến giọt cuối cùng, gien của
tôi sẽ rữa nát giữa đám cỏ dại. Lúc đó cuộc chiến của tôi sẽ kết thúc.
Giờ đây, khi đọc những
câu độc thoại nội tâm này, độc giả, một lần nữa lại thấy thân phận của Oedipus
trở lại. Nhưng rồi, cũng như Oedipus, Kafka đã không chọn cái chết, đã không chọn
tự sát. Nếu Kafka tự sát, vậy có khác gì một Oedipus, trong phiên bản được định
sẵn, của thời hiện đại đâu? Nhưng nếu như thế, sự sống có nghĩa lý gì? Nếu
Kafka tự sát, tức là trốn chạy khỏi việc “định nghĩa bản thân” trong thế giới đầy
vô nghĩa. Kafka đã không dừng lại hành trình sống của mình, không tự giết chính
mình, mà dấn thân vào một hành trình khác, dấn thân vào khu rừng ẩn sâu trong
núi, có bóng ma của chiến tranh, của sự trốn chạy khỏi hiện thực của những người
lính, để một lần nữa đối diện với tự ngã, trả lời những câu hỏi của bản thân,
và trả lời câu hỏi về ý nghĩa trong hành trình sống của mình. Và rồi, lại một lần
nữa, khước từ việc ở lại thế giới giả tạo của sự trốn chạy ấy, một lần nữa bước
ra ngoài, đối diện với cuộc sống của mình đang tới. Có lẽ đó cũng là “thái độ”
mà Oedipus đã có khi quyết định chọc mù hai mắt của mình và khước từ định mệnh.
Đứng trước một ngã rẽ trong khu rừng, Kafka dũng cảm đối diện với số phận, với
tương lai của bản thân. Đó là ý chí tự do, là tinh thần sống bản lĩnh đầy chất
hiện sinh trong con người Kafka. Ta không khỏi nghĩ đến lời nói của cô gái điếm
mà Hoshino đã gặp, khi trích dẫn Henri Bergson:
Hiện tại thuần tuý là
một bước tiến không thể nắm bắt của quá khứ gặm nhấm tương lai. Thực ra, mọi cảm
giác đã là ký ức.
Đúng vậy, mọi sự đã ở
phía sau, con người không thể thay đổi, mà con đường sống của mỗi con người gắn
liền với tinh thần vị lai, vì mọi cảm giác đã là kí ức. Con người không thể ưu
sầu về quá khứ, mà phải tiếp tục sống, tiếp tục hành trình miên viễn của mình,
đi tìm, và trả lời câu hỏi “Tôi là ai?”. Đó cũng là tinh thần hiện sinh gắn liền
với vị lai được Murakami gửi gắm:
Và khi cơn bão qua
đi, bạn sẽ không nhớ bạn đã vượt qua như thế nào, bạn xoay xở để tồn tại được
ra sao. Bạn thậm chí sẽ không dám chắc, thật ra, liệu cơn bão có thật sự đi
qua. Nhưng có một điều chắc chắn. Là khi bạn ra khỏi cơn bão, bạn sẽ không còn
là cùng một người mà đã bước vào. Đó là những gì về cơn bão.
Cuộc sống luôn tồn tại
những khúc mắc, những gập ghềnh, những câu hỏi, và những cơn bão. Thái độ sống,
theo tôi, là thông điệp cao cả nhất mà Murakami gửi gắm cho “Kafka bên bờ biển”,
nếu con người không có can đảm đối diện với cơn bão, vậy thì anh ta đã bị nó quật
ngã, ngay cả khi nó vẫn còn là một cánh bướm vỗ ở cuối chân trời. Và ngược lại,
có lẽ chỉ cần một thái độ sống liều lĩnh, một năng lượng sống vùng vẫy mang chất
hiện sinh thôi, thì đã có một sự hứa hẹn.
*Nguồn: Nhã Nam.
0 Nhận xét